Üniversitelerin yer seçiminde yararlanılabilecek yeni bir yöntem önerisi

Abstract

Ortaçağ Avrupası'nda kentsel bir kurum olarak ortaya çıkan üniversite, başlangıçta bir planlama sonucunda değil, toplumsal ihtiyaçlara göre şekillenmiştir. Zamanla yükseköğretime artan talep ile birlikte özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında üniversitelere yönelik planlama yaklaşımı ortaya çıkmıştır. Üniversite planlaması, 'üniversite yer seçiminin, türü ve büyüklüğünün, üniversitenin akademik, mali ve mekânsal yapısının belirlenmesi' gibi birçok önemli aşamadan oluşan bir süreçtir. Bu sürecin ilk aşamasını oluşturan üniversitelerin yer seçim kararları ise ülke içindeki dağılım ve kent içindeki yer seçimi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Üniversitelerin ülke içindeki dağılımı makro ölçekte, kent içindeki yer seçimi mikro ölçekte verilen planlama kararlarıdır. Bu çalışma ile makro ölçekte üniversitelerin ülke içi yer seçimine ve mikro ölçekte kent içi yer seçimine etki eden parametrelerin belirlenmesi ve sayısallaştırılması ile üniversitelerin yer seçiminde uygulanabilecek bir yöntemin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda öncelikle üniversite kavramına değinilmiş, Dünya'da ve Türkiye'de üniversitelerin tarihsel bir değerlendirmesi yapılmıştır. Üniversitelerin kuruluş amaçları, çalışma biçimleri, toplumsal katkıları ve geldikleri seviye tartışılmıştır. Ülkemizde üniversite adıyla yeni bir kurumun ortaya çıkışından günümüze kadar geçen süre zarfında, üniversitelerin kurulma gerekçelerine yönelik bir envanter çıkarılmış ve bu süreçte üniversitelerin kurulduğu şehirlerin hangi ölçütlere göre belirlendiği incelenerek ülkemiz için karar verme sistematiği araştırılmıştır. Çalışmanın devamında üniversitelerin yer seçimine yönelik Dünya'da ve ülkemizde yapılan çalışmaların incelenmesi sonucu, 'üniversitelerin ülke içi yer seçimini etkileyen 5 temel parametre grubu altında 26 alt parametre; şehir içi yer seçimini etkileyen 4 temel parametre grubu altında 25 alt parametre' belirlenmiştir. Üniversitelerin ülke ve şehir içi yer seçimini etkileyen parametrelerin değerlendirilmesi AHP yöntemi ile karar alternatiflerinin değerlendirilmesi ise TOPSIS yöntemi ile gerçekleştirilerek üniversitelerin yer seçimine yönelik bir karar verme metodolojisi geliştirilmiştir. Bu metodolojinin üniversitelerin ülke içi yer seçimine yönelik test edilebilmesi için 'Antalya, Eskişehir, Kayseri, Konya, Sivas ve Zonguldak' kentleri; şehir içi yer seçimine yönelik test edilebilmesi için 'Selçuk Üniversitesi' örneklem alanı olarak belirlenmiştir. Bu alternatiflerin belirlenmesi 1970 yılında Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından yapılan çalışmaya dayanmaktadır. Üniversitelerin yer seçimine yönelik geliştirilen metodolojinin uygulanması ile üniversitelerin ülke içi yer seçiminde ekonomik ve sosyo-kültürel parametrelerin daha ağır bastığı ortaya çıkmıştır. Ekonomik ve sosyo-kültürel faaliyetlerde çeşitlenme artışı, üniversite kurulmasını dolayısıyla daha kaliteli öğrenci, öğretim elemanı ve yönetici kadro teminini kolaylaştıracaktır. Şehir içi yer seçiminde ise erişebilirliğin ve üniversite-kent arasındaki karşılıklı etkileşimin daha önemli olduğu sonucuna varılmıştır. Yükseköğretimin büyümesi ve gelişmesi ile birlikte bir üniversite kampüsünün kurulması kolaylaşsa da kent dışı kampüs üniversiteleri, kent merkezlerini verimsizleştirme tehdidi ile karşı karşıya bırakmakta ve üniversitenin temel işlevlerini yansıtmada yeterince başarı sağlayamamaktadır. Bu yüzden üniversitenin kente geri dönüşü ve üniversite-kent arasındaki uzlaşma sağlanmalıdır. Bu çalışma ile üniversitelerin ülke ve şehir içi yer seçim sürecine yönelik hem durum tespiti yapılmış hem de üniversitelerin ülke ve şehir içi yer seçiminin bilimsel verilere göre yapılabileceği bir karar destek modeli oluşturulmuştur. Önerilen metodolojinin üniversitelerin yer seçimine yönelik yapılan ve/veya yapılacak araştırmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Çalışma bütününde elde edilen sonuçların, üniversitelerin yer seçiminde yer alan aktörlere karar verme sürecinde yönlendirici olması beklenmektedir.

The university, which emerged as an urban institution in medieval Europe, was shaped according to social requirements, not initially as a result of planning. In time, with the increasing demand for higher education, especially after World War II, the planning approach towards universities emerged. University planning is a process, which consists of many important stages, such as 'determining location selection, type, and size of the university and it's academic, financial and spatial structure'. Location selection decisions of the universities, which constitute the first stage of this process, are divided into two; the first is the distribution of universities within the country and the second is the location selection of universities within the city. The distribution of universities within the country is the macro-scale, the location selection of universities within the city is micro-scale planning decisions. In this study, it is aimed to determine and digitize the parameters that affect the location selection of the universities within a country on the macro-scale, and the location selection of universities within a city on the micro-scale, and to develop a method that can be applied in the location selection of the universities. In this context, the concept of the university is mentioned first, and then a historical evaluation of universities in Turkey and the world was made. Universities' purpose of establishment, working styles, social contributions, and their level were discussed. During the period since the emergence of a new institution called the university in our country, an inventory was prepared for the reasons of the establishment of universities, the criteria for determining the cities in which the universities were established during this process were examined, and the decision-making system for our country was investigated. In the continuation of the study, as a result of the studies carried out in the world and in our country relating to the location selection of universities, 26 sub-parameters under 5 main parameter groups affecting the location selection within the country; 25 sub-parameters under 4 main parameter groups affecting the location selection within the city have been determined. The evaluation of the parameters affecting the location selection of universities within the country and the city were performed by the AHP method; the evaluation of alternative decisions was carried out by the TOPSIS method and a decision-making methodology was developed for the location selection of universities. In order to test this methodology, for the location selection of the universities within the country, 'Antalya, Eskişehir, Kayseri, Konya, Sivas, and Zonguldak' cities; for the location selection of the universities within the city 'Selçuk University' was determined as the sampling area. The determination of these alternatives is based on the study conducted by the State Planning Organization (SPO) in 1970. With the application of the methodology developed for location selections of universities on a national and urban scale, it has been found out that the economic and socio-cultural parameters outweigh any other parameter in the location selection of universities on a national scale. The increase in the diversity of economic and socio-cultural activities would facilitate the establishment of a university, and thus the university would draw to itself higher quality students, faculty and administrative staff. It was concluded that accessibility and the interaction between university and city that the university was located, were more important in the location selection on an urban scale. Although the establishment of a university campus becomes easier with the growth and development of higher education, the extra-urban campus universities expose to the threat of inefficiency of the city centers and fail to reflect the basic functions of the university. Therefore, the return of the university to the city and the reconciliation between the University and the city must be achieved. With this study, both the assessment was made for the location selection process of universities within the country and the city, and a decision support system was also created in which the location selection of universities within the country and the city was made according to the scientific data. It is thought that the proposed methodology will contribute to the research conducted and/or to be conducted for the location selection of the universities. It is expected that the results obtained in the whole study will guide the actors involved in the location selection process of universities in the decision-making process.