The Importance of Ayhan (Avanos-Nevşehir) District in Terms of Geological Heritage

Abstract

Peri bacaları ile ünlü Nevşehir Bölgesi bunların dışında farklı jeolojik oluşum ve yapılara da sahiptir. Ayhan (Avanos) çevresinde her biri jeolojik miras sayılabilecek birçok yapı yüzeylemektedir. Bu çalışmanın amacı Ayhan (Avanos) çevresinde jeolojik miras açısından önemli olan yapıları tanıtmak ve korunmalarını sağlamaktır. Ayhan bölgesinde temeli Kırşehir Masifi’ne ilişkin yüksek dereceli metamorfik kayaçlar ve bunları kesen Geç Kretase yaşlı granitler oluşturur. Bu temel Paleosen-Eosen yaşlı karasal-denizel sedimanter kayaçlarla uyumsuz olarak üstlenir. Yörenin en genç birimlerini Miyosen-Kuvaterner yaşlı karasal, gölsel ve volkanik kökenli kayaçlar oluşturur. Paleosen-Eosen yaşlı sedimanter kayaçlar Miyosen öncesinde Tuzgölü havzasının evrimleşmesine bağlı olarak şiddetli bir şekilde deforme olmuş, kıvrımlanmış ve kırıklanmıştır. Jeolojik Miras açısından önemli olan yapılar da PaleosenEosen yaşlı ve farklı renkteki tabakaların ardalanmasından oluşan sedimanter kayaçlarda gözlenmektedir. Bu oluşumlar kayaçların çökelmesi esnasında oluşan birincil sedimanter yapılar ile bunların deformasyonu sonucu gelişmiş kıvrımlı ve kırıklı yapılar gibi ikincil yapıları da kapsamaktadır. Jeolojik açıdan ilginç ve güzel birincil yapıları genellikle kıvrımların dış yaylarında gözlenen sürüme, oygu-dolgu yapıları, akıntı izleri ve kaval yapıları oluşturmaktadır. Sürüme yapılarına Ayhan’ın 1.5 km kuzeybatısında kumkil ocaklarında açılmış yarmalarda kıvrımlanmış kumtaşı tabaklarının dış yayında rastlanılmaktadır. Kaval yapıları ise yine Ayhan’ın 1 km kuzeybatısında Ayhan - Hacıbektaş karayolunun hemen doğusunda çamurtaşı-kumtaşı ardalanması içinde gelişmiş kıvrımlanmış tabaka yüzeylerinde gözlenmektedir. Ayhan çevresindeki daha ilginç yapıları farklı renklerdeki seviyelerin ardalanmasından oluşan kıvrımlanmış tabakalar oluşturur. Ayhan’ın hemen güneyinde Ayhan - Gülşehir karayolu üzerinde açılan yarmalarda gözlenen kıvrımlar, görsel olarak oldukça dikkat çekicidir. Yol yarmalarında 25 m uzunluğunda 10 m yüksekliğinde devrik kıvrımlar ile çeşitli boyutlarda her biri doğal sanat eseri olan yapılar izlenmektedir. Yine aynı yol yarmasında güneye doğru çok güzel bindirmeli ve kırıklı yapılar da mostra vermektedir. Ayhan çevresinde dünya da bile nadir olarak görülebilecek diğer bir yapıyı da kayma zonlarına özgü kılıf-kın kıvrımları oluşturur. Yer yer 200-250 m uzunlığunda deve hörgücü şeklinde büklümlenmiş kıvrım eksenlerine sahip bu yapılara Ayhan’ın kuzey ve doğusunda açılan kum-kil ocağı yarmalarında rastlanır. Yol yarmalarında ve Ayhan’ın kuzey ve doğusundaki kum-kil ocaklarında izlenen bu jeolojik miras açıdan ilginç yapılar hem eğitim hem de jeo-turizm açısından oldukça önemli ve nadir görülen örneklerdir. Yöredeki kum-kil işletmeleri nedeniyle bu yapıların bir kısmı tahrip olmuş, büyük bir kısmı yok olma tehdidi altındadır.