Kimlik ve Dönüşümün İzlerini Gar Binaları Üzerinden Saptamak: Konya Gar Binaları

Abstract

İnsanlık tarihinin en önemli gelişmelerinden olan Endüstri Devrimi, yarattığı geniş çaplı etkiyle birçok dönüşümü beraberinde getirmiştir. Buharlı makinelerin icadı ve demiryollarının keşfi ile ulaşım, üretim, ticaret ve iletişim kolaylaşmış, kentler arası bağlantı sağlanmıştır. Demiryollarının ortaya çıkardığı yeni mekânsal gereksinimleri karşılamak adına, yolcuların kullanımına yönelik gar binalarının inşası başlamıştır. Kentlerin iktisadi ve kültürel gelişimine büyük ölçüde katkı sağlayan tren garları, inşa edildikleri dönemleri yansıtan, fonksiyona yönelik özgün mimari kimliklerini oluşturmuş, kentin önemli mekânsal ve kentsel kimlik bileşenlerinden biri olmuşlardır. Ulaşım teknolojisindeki gelişmelerin etkisiyle, süreç içerisinde tren garlarının da mekânsal özellikleri ve mimari kimlikleri dönüşüme uğramıştır. Osmanlı Devleti’nde, dönemin en önemli ulaşım biçimi olan demiryolunu bir kalkınma aracı olarak görülmüş, yapımı için Avrupalı devletlere imtiyazlar verilmiştir. Erken Cumhuriyet Döneminde de önemini koruyan demiryolları, izleyen yıllarda devletin ulaşım politikalarının kara yolları üzerine temellendirilmesi ile uzun yıllar geri planda kalmıştır. Hızlı tren teknolojilerinin ortaya çıkmasıyla birlikte, devlet kalkınma planlarında demiryolu ulaşımı yeniden gündeme gelerek çalışmalar yeniden başlamıştır. Hızlı tren ağlarının kurulması ile kullanıcı sayısının artması, tren garlarının mekânsal olarak yetersiz kalmasına sebep olmuş ve ilk olarak yapılan ekler ile gar binaları hızlı tren kullanımına adapte edilmeye çalışılmıştır. İşlevselliğini yitiren gar binalarının yerine modern, çelik strüktürlü gar binalarının inşa edilmeye başlanmasıyla, bir dönüşüm sürecine girilmiştir. Bu bağlamda çalışma kapsamında; öncelikle kimlik ve mekânsal dönüşüm kavramlarına değinilerek tarihsel süreç içerisinde Türkiye’de gar binalarında yaşanan dönüşüm aktarılmıştır. Osmanlı döneminde Anadolu - Bağdat demiryolu hattı üzerinde bulunan Konya kenti, günümüzde de yüksek hızlı tren projelerinde yer aldığından tren garlarının mimari kimliklerinde yaşanan değişimler gözlemlenebilir olmuş, çalışmanın örneklem alanı olarak Konya tren garı binaları seçilmiştir. 1896 yılında kentin ilk tren garı olarak inşa edilen Osmanlı Dönemi’ne ait eski gar binası, 1956’da inşa edilen ve 2011 yılında hızlı tren seferlerinin başlamasından önce yenileme uygulamaları yapılarak günümüzde de kullanımı süren Cumhuriyet Dönemi’ne ait mevcut tren garı ve 2019 yılında inşası devam eden yeni hızlı tren garı, kentsel ve mimari açılardan karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bu sayede, yaşanan kentsel ve mimari kimlik değişimlerinin ortaya konması amaçlanmıştır.

The Industrial Revolution, one of the most important developments in the history of humanity, has brought many transformations with its wide impact. With the invention of steam engines and the discovery of railways, transportation, production, trade and communication became easier and inter-city connection was ensured. In order to meet the new spatial requirements have introduced by the railways, the construction of railway station for the use of passengers has started. Train stations that contribute greatly to the economic and cultural development of cities, have created their unique function-specific architectural identities reflecting the period they were built and have become one of the important spatial and urban identity components in their cities. With the effect of advances in transportation technology, the spatial features and architectural identities of the railway stations have been transformed. In the Ottoman Empire, as the most important form of transportation at the period, railways were considered as instruments of development and Ottomans granted concessions to European states for the construction of railways. The railways remained important in the early Republican period, but ignored for many years after state’s transportation policies begin to focus on the roads. With the emergence of high speed train technologies, rail transport has been brought to the agenda again in state development plans and the works have started again. The number of passengers increased with the establishment of high speed train network and this caused the train stations to be spatially insufficient. Firstly, these station buildings were tried to be adapted to the use of high speed trains with additions. A transformation process has begun with the start of the construction of the modern, steel structure station buildings instead of the railway station buildings which lost their functionality. In this context, inside the scope of this study, firstly the transformation of the station buildings in the historical process in Turkey has been transferred with referrings to the concept of identity and spatial transformation. The city of Konya, which has located on the Anatolian-Baghdad railway line during the Ottoman period, is still involved in high speed train projects. This makes it possible to observe the changes in the architectural identities of the railway stations throughout the periods, because of that, the train station buildings in Konya were chosen as the sampling area of the study. The old station building, which was built in 1896 as the city's first railway station in the Ottoman period; the existing railway station of the Republican Era, which has been renewed before the commencement of high speed trains in 2011 was built in 1956 and still in use today; and the new high speed train station, which is still under construction in 2019, have been examined and compared in terms of urban and architectural aspects. In this way, it is aimed to reveal the urban and architectural identity changes that experienced.