Yaya Alt/Üst Geçitlerinin Erişilebilirliğinin Evrensel Tasarım Bağlamında Değerlendirilmesi: Konya Örneği

Abstract

Evrensel tasarım, mikro ölçekte ürün tasarımından, makro ölçekte kentsel alanların tasarımına kadar, fiziksel ve mental yetileri sınırlı olan/olmayan, farklı boyut cinsiyet veya yaşta tüm kullanıcıların, aynı haklardan eşit oranda yararlanmasını, erişilebilirlik standartlarından öte kullanılabilirliği esas alarak daha iyi tasarımların elde edilmesini amaçlar. Kentsel mekanların tasarımında evrensel tasarım kriterlerinin esas alınması, kullanıcıların beğeni, ihtiyaç ve tercihlerine karşılık verilmesi, konforlu ve kaliteli mekanlar kurgulanması, kentsel mekânın herkes tarafından kullanılabilmesi açısından önem taşımaktadır. Bu bağlamda yayanın beklentilerini dikkate almak ve herkes için kullanılabilir, konforlu mekanlar tasarlamak evrensel tasarımın önemli noktalarından biri olmaktadır. Günümüzde, kentsel tasarım yaklaşımlarında yayaların güvenliği esas alınarak düzenlenen yaya alt/üst geçitlerinin, yoğun araç trafiğine ve hızlı trafik akışına sahip alanlarda inşa edildiği görülmektedir. Son yıllarda kentlerin büyümesiyle ulaşım sistemlerinde yaşanan gelişmeler, doğal ve yapay çevrede sınır ögesi olarak yer alan unsurlar, yaya/araç sürekliliğinin bozulmasına neden olmuş ve bu problem doğrultusunda araç veya yayalar için alt/üst yaya geçitleri inşa edilmiştir. Kentsel mekânda yer alan alt/üst yaya geçitlerinin evrensel tasarım bağlamında ele alınması ise kentsel/kamusal mekânların etkin kullanılabilirliğinin artmasında oldukça önemli olmaktadır. Çalışmada, yaya alt ve üst geçitleri analiz edilerek Konya kenti bağlamında yaya erişilebilirliği, evrensel tasarım kriterleri bağlamında ele alınmaktadır. Çalışma alanı olarak belirlenen yaya geçitleri, üst geçitler (İstanbul yolu üzerinde yer alan 4 yaya üst geçidi) ve alt geçitler (hızlı tren hattı üzerinde yer alan 2 yaya alt geçiti) olarak sınıflandırılmış ve analiz edilmiştir. Genellikle işlevsel amaçla tasarlanan yaya alt/üst geçitlerinin, mevcut işlevlerini ne kadar yerine getirdiği, bugünün yenilikçi yaklaşımlarına göre evrensel tasarım ilkeleri bağlamında ne derece etkin kullanıldığı ve kent yaşamında ne kadar erişilebilir olduğu konuları araştırmanın kapsamını belirlemektedir. Yaya alt/üst geçitlerinin etkin kullanımında, yaya sürekliliğinin sağlanmasında evrensel tasarımın önemini vurgulamak ise çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır. Çalışma alanlarında yapılan yerinde gözlem ve deneyimsel analizler ile elde edilen bulgular, analiz edilerek eksik yönler tespit edilmiş, getirilen öneriler ile kentsel erişilebilirliğe katkı sağlanmıştır.