Konya Kız Muallim Mektebi'nin Zamansal Değişiminin Mekansal Dizim Yönetimi ile Analizi

Abstract

Zamansal süreklilikte, yaşamlar ve toplumlar da gelişim, değişim ve dönüşüm göstermektedir. Toplumların bu gelişim ve dönüşüm sürecinde sosyo-ekonomik gelişmelere, ekonomik nedenlere, çevresel etmenlere bağlı olarak mimari mekân ve yapılar da bu sürecin ortak paydaşlarıdır. Gelişim, değişim ve dönüşüm sürecinin bahsedilen paydaşlarla doğurduğu yeni gereksinimler, yapılı çevreyi ve mimari ürünleri yeni üretimlere yönlendirmektedir. Yeni üretimler kapsamında ihtiyaç ve mekânsal gereksinimler neticesinde yeni yapılaşmalar olabildiği gibi mevcut yapıların işlevlerini zamansal süreç içerisinde günümüze taşıyamaması ve güncel ihtiyaçlara yanıt verememesinden dolayı yeniden işlevlendirme uygulamaları da zamana, yer’e ve bağlama uyum sağlama sürecinde görülebilmektedir (Selçuk, 2006). Mekânın yeniden üretimi kapsamında orijinal işlevini günümüze taşıyamayan yapılara mekânsal kompozisyonlarının izin verdiği ölçüde yeni işlev tanımlanması ve nitelikli yapıların yaşamlarını devam ettirmesi alternatif bir yeni mekân üretimidir. Bu üretim, zamansal sürekliliğinin getirisi olan yeni gereksinimlere mevcut yapının mekânsal organizasyonunun izin verdiği ölçüde gerçekleşmektedir. Mekânın yeniden üretimi kapsamında yeniden işlevlendirme özelinde özellikle özgün işlevi bakımından günümüz gereksinimlerinde kendine yer bulamayan kültürel miras ögeleri olan nitelikli tarihi yapıların yaşamlarını devam ettirmesi ancak güncel ihtiyaçlar göz önüne alınarak yapılacak yeni işlev tanımlamasıyla mümkün olmaktadır (Uğursal, 2011). Değerli kültürel miras ögelerinin yeniden işlevlendirilmesi ve bu suretle korunması titizlikle ele alınması gereken bir süreçtir. Mevcut işlev göz önüne alınarak yeni işlevin tanımlanması, yapıya en az müdahale ile yeni niteliğin kazandırılması öncelikleriyle yapıdan maksimum verimin alınması gerekmektedir (Kaşlı, 2009). Kültürel miras ürünleri olan tarihi yapıların özgün kimliklerine uygun olarak yeniden işlevlendirilmesi kapsamında son dönem uygulamalarında yapılara ağırlıklı olarak müze işlevinin tanımlandığı görülmektedir. Tarihi yapıların nitelikli sergi nesnesi değerine sahip olması, müze işlevi ile doğrudan ilişkilendirilmeyi beraberinde getirmektedir (Özkan Yazgan, 2011). Yeniden işlevlendirme yoluyla koruma kapsamında in aktif bir tanımlama olarak kabul edilen müze işlevi, süreçsel gelişim ve dönüşümlerle birlikte yeni müzecilik anlayışının oluşumuna bağlı olarak etkin, dinamik ve aktif bir tarza evrilmiştir (Okan, 2015). Müze işlev tanımlaması, işlevin mekânsal gereksinimleri doğrultusunda tarihi yapılara yapılan en az müdahale olarak kabul edilmektedir. Mekânın yeniden üretilmesi kapsamında yeniden işlevlendirme uygulamalarından olan ve tarihi boyunca 3 kez bu sürece maruz kalan I. Ulusal Mimarlık Akımı örneklerinden Kız Muallim Mektebi eğitim, idari ve müze işlevli dönemleri ile koruma ve yeniden işlevlendirme sürecinin net bir şekilde izlendiği nitelikli bir mimari yapıdır. Mimar Muzaffer’in 1917 yılında yapımına başladığı tarihi yapı uzun yıllar eğitim işlevini sürdürmesinin ardından bir dönem Selçuk Üniversitesi Rektörlük Binası olarak kullanılmıştır. 2017 yılında Mimarlık Fakültesi olarak yeniden eğitim işlevine yönelik kullanımı sağlanmış olsa da 2019 yılında Mimarlık Fakültesi’nin taşınması ile yapı bir süre işlevsiz kalmış, ardından yapılan restorasyon ve yeniden işlevlendirme çalışması ile Taş Bina/Konya Başkanlık Kompleksi kapsamında orijinal eğitim işlevinden vazgeçilerek kent müzesi ve konuk ağırlama merkezi olarak yeniden hayat bulmuştur. Tüm bu süreçler içerisinde Rektörlük Binası döneminde işlevsel ihtiyaçlar doğrultusunda tarihi yapıya yapılan ekler, son restorasyon projesi ile ortadan kaldırılmıştır. Çalışmanın amacı zaman içinde işlevi değişen, eklemeler yapılan ardından yapılan eklerin kaldırıldığı bu tarihi yapının, mekânsal organizasyon bağlamında dönüşümünün süreçsel değerlendirilmesini yapmaktır. Bu doğrultuda Kız Muallim Mektebi, S. Ü. Rektörlük Binası, Mimarlık Fakültesi ve Taş Bina/Konya Başkanlık Kompleksi dönemlerine ait mimari planların Mekânsal Dizim (Space Syntax) yöntemiyle analiz edilmesi ile işlevsel değişimlerin yansıması olan mekânsal değişimler; bağlantılılık (connectivity), bütünleşme (entegration), kullanıcı yoğunluğu (gate count) ve okunabilirlik (intelligibility) parametreleri açısından incelenmiştir.