Katilimci planlama yaklasimi ile endüstriyel miras alanlarinin degerlendirilmesi: Eregli tren gari ve Sümerbank dokuma fabrikasi kompleksleri üzerinden degerlendirme

Abstract

Endüstri devrimi kent ve toplumun hemen hemen bütün dinamiklerinde büyük değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Sanayi devrimi ile sanayi kentleri oluşmaya başlamış bunun sonucunda kentlerde hızlı nüfus ve kentleşme hareketleri olmuştur. Hızlı kentleşme ile kent merkezinde kalan sanayi yapıları 20.yy da teknolojik gelişmeler neticesinde kent merkezinden geliş arazilerde yeni oluşan kentlerin çeperlerine ve önemli ulaşım akları üzerinde yer seçmeye başlamışlardır. Kentin merkezinde kalan eski/âtıl sanayi yapıları ve bulunduğu konum itibariyle önemli rant merkezi haline gelmiş zamanla yıkılmaya başlamışlardır. Bu yapıların toplumun sosyal, ekonomik ve üretim geçmişine tanıklık eden önemli kültürel yapılar olarak görülmesi, mimari estetik değeri taşımaları gibi özelliklerinden dolayı bazı sivil kuruluşlarınca bu alanların yok olmasına tepki olarak endüstri mirası kavramı ortaya atılmıştır. Önemli sanayi ülkeleri kent merkezlerinde kalmış sanayi alanlarını korumak amacıyla yeniden işlevlendirme uygulamaları yapmıştır. Yeniden işlevlendirme bu alanların korunması ve sürdürülebilirliği açısından çok değerlidir. Avrupa'da bu yapıların koruma kullanma dengesinin sağlıklı bir şekilde sağlanması ile başarılı sonuçlar elde edilmiştir. Başarılı sonuçların arkasında ise iki temel husus yatmaktadır. Bunlardan birincisi miras yapılarını tek yapı ölçeğinde değil alansal ve bölgesel özellikleri itibariyle değerlendirmeleridir. İkincisi ise yerel halk sivil toplum örgütleri gibi miras öğesinin asıl sahipleriyle katılımcı yaklaşımlar ile alanın geleceğine birlikte karar vermeleridir. Katılım kavramı ile planlamanın yolunun kesişmesi 1960'lı yıllarda, kent sorunlarının sadece fiziksel olarak ele alınması, sorunların kentliden bağımsız bir şekilde çözülmesi üzerine yapılan uygulamalar kentsel sorunların çözülmesinde yetersiz kaldığı gözlemlenmiş ve bu dönmede yaşanan toplumsal hareketlerin sonucu katılımcı planlama görüşü ortaya çıkmıştır. Bu dönemde yaşanan kadın hakları, savaş karşıtlığı, yurttaşlık hakları, aynı dönemde Paris'te yaşanan öğrenci hareketleri yine bu dönemde Avrupa genelinde yaşanan barış, özgürlük, eşitlik söylemleri gibi hareketler katılım kavramının gündeme gelmesinde önemli etkenler olmuştur. Hemen hemen aynı dönemde teknolojik gelişmeler ile üretim biçimi ve sürecinde meydana gelen değişiklikler alansal ve mekânsal anlamda da değişiklikleri beraberinde getirmiştir. Sanayi alanları, gelişen teknoloji ile daha geniş alanlara ihtiyaç duymuştur. Kent merkezinde büyük ölçekli alanların olmaması, arsa değerinin yüksek olması, trafik yükünün merkezde fazla olması gibi nedenlerden dolayı fabrikalar kentin çeperinde daha ucuz ve büyük ulaşım akslarına yakın yerlerde konumlanmaya başlamışlardır. Bunun sonucunda ise kent merkezinde bulunan sanayi yapıları ve eklentileri de dahil olmak üzere terk edilmiştir. Terkedilen sanayi alanları bir dönemin kültürel ve ekonomik yaşantısına ışık tuttuğu gerekçesiyle kültürel miras niteliği taşıdığı savunulmuş ve bu yapıların koruma çabaları sonucunda endüstriyel miras kavramı ortaya çıkmıştır. Günümüze kadar Avrupa'da ve Türkiye'de endüstriyel miras alanları hem koruma altına alınmaya hem de yenden işlevlendirilmeye başlanmıştır. Türkiye'de de katılımcı planlama ve endüstriyel miras kavramları son dönemde önemli bir yer edinmeye başlamıştır. Ulusal ve uluslararası katılımcı planlama ve tasarım örnekleri incelendiğinde her katılım sürecinin farklı aktörleri ve düzeyi olduğu görülmüştür. Uluslararası örneklerde katılımcılar arasında halk daha fala rol alırken Türkiye'de il ve ilçe belediyeleri ön plana çıkmaktadır. Ayrıca örnekler incelendiğinde toplantı, anket çalışması ve yarışma gibi klasik katılım yönteminin yanı sıra bisiklet turları, proje web sitesi, mahalle evi, sergiler, şehir içi video-ses kayıt enstalasyonları, mahalle turları, proje gazetesi gibi faklı katılım yöntemleri de denenmiştir. Ulusal ve uluslararası endüstriyel miras alanlarının yeniden işlevlendirme örnekleri incelendiğinde uluslararası yapılan uygulamalar yapı ve çevresi ile ilişkilendirilmiş başarılı uygulamalar olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye'de ise işlevlendirme daha çok tek yapı ölçeğinde olsa da yapı ve çevresi ile ilişkilendirilmiş önemli örneklerde bulunmaktadır. Konya'nın Ereğli ilçesinde de hem Osmanlı döneminin hem de Cumhuriyet döneminin önemli ekonomik atılımlarından olan demiryolu ve Sümerbank dokuma fabrikası, değişen ve gelişen teknoloji ve ihtiyaçlar yüzünden hem kent merkezinde kamlı hem de âtıl durumda kalmıştır. Bu yapılar süreç içerisinde koruma altına alınsa günümüzde hala âtıl vaziyette ve kentin yaşamından kopuk durumdadır. Ereğli'de bulunan endüstriyel miras yapılarının ereğli toplumunun belleğindeki yeri, yapılara olan aidiyetlerini ölçülme ve bu alanı nasıl görmek istediklerine yönelik sonuçlara ulaşabilmek için katılımcı planlama kapsamında anket çalışması yapılmıştır. Ayrıca bu alanın katılımcı yaklaşımla yeni işlevinin ne olması gerektiği ve bu alanlarda planlama/tasım sürecinde ereğli halkının katılıma bakış açısı ortaya konmuştur. Ereğli'de bulunan endüstri yapıları üzerine yapılan araştırmalar neticesinde bu alanların ereğli halkı kent belleğinde önemli bir yeri olduğu anket bulgularında ortaya konmuştur. Ayrıca bulgulara göre; bu yapıların korunması gerektiği, bu alanda yapılacak olan planlama ve projelendirme sürecinde katılımcı olmak istediği anket sonuçlarıyla desteklenmiştir. Yerinde yapılan incelemekler ve anket çalışması kapsamında Ereğli için önem arz eden bu yapıların korunması elzemdir ve bu yapılara verilecek olan yeni işlevler konusunda halkın katılımının sağlanması gerekliliği sonucuna ulaşılmıştır. Kentin mevcut yaşantısına entegre edilmesiyle hem korunacak hem de kentin imajına yeni katkılar sunacak olan bu yapıların korunmasında halkın katılımın sağlanması bu alana olan aidiyetinde artmasına neden olacaktır. Katılımdan sağlanmadan verilen işlevler sonucunda halk nezdinde bir anlam kazanmayan bu yapılar tekrar âtıl durumda kalma tehlikesi ile karşı karşıya kalacaktır.

The industrial revolution brought great changes in almost all the dynamics of the city and society. With the industrial revolution, industrial cities began to form, as a result of which there were rapid population and urbanization movements in the cities. Industrial structures that remained in the city center with rapid urbanization started to choose places on the peripheries of newly formed cities and on important transportation networks in the lands coming from the city center as a result of technological developments in the 20th century. The old/inactive industrial structures in the center of the city and their location have become an important rent center and have begun to collapse over time. The concept of industrial heritage has been put forward by some non-governmental organizations as a reaction to the destruction of these areas due to their features such as being seen as important cultural structures witnessing the social, economic and production history of the society and their architectural aesthetic value. Important industrial countries have made re-functioning practices in order to protect the industrial areas that remained in the city centers. Re-functioning is very valuable for the protection and sustainability of these areas. Successful results have been obtained in Europe by ensuring the protection-use balance of these structures in a healthy way. There are two main issues behind the successful results. The first of these is to evaluate the heritage buildings in terms of their spatial and regional characteristics, not on the scale of a single building. The second is that local people decide the future of the area together with the original owners of the heritage item, such as non-governmental organizations, with participatory approaches. The intersection of the concept of participation and the way of planning In the 1960s, it was observed that the practices made on dealing with urban problems only physically and solving problems independently of the urbanites were insufficient in solving urban problems, and the view of participatory planning emerged as a result of the social movements experienced in this period. Movements such as women's rights, anti-war, civil rights, student movements in Paris during this period, and the discourses of peace, freedom and equality experienced throughout Europe in this period were important factors in bringing the concept of participation to the agenda. In almost the same period, technological developments and changes in the production style and process brought about spatial and spatial changes. Industrial areas needed larger areas with the developing technology. Factories have started to be located in the city's periphery, cheaper and close to large transportation axes, due to reasons such as the lack of large-scale areas in the city center, the high land value, and the high traffic load in the center. As a result, it was abandoned, including the industrial buildings and annexes in the city center. Abandoned industrial areas have been argued to be cultural heritage on the grounds that they shed light on the cultural and economic life of a period, and the concept of industrial heritage has emerged as a result of the conservation efforts of these structures. Until today, industrial heritage sites in Europe and in our country have both been taken under protection and re-functionalized. In our country, the concepts of participatory planning and industrial heritage have recently started to gain an important place. When the national and international participatory planning and design examples are examined, it is seen that each participation process has different actors and levels. While the public plays a greater role among the participants in international examples, provincial and district municipalities come to the fore in our country. In addition, when the examples are examined, different participation methods such as bicycle tours, project website, neighborhood house, exhibitions, inner city video-sound recording installations, neighborhood tours, project newspaper, as well as classical participation methods such as meetings, surveys and competitions have been tried. When the re-functioning examples of national and international industrial heritage areas are examined, international applications appear as successful applications associated with the building and its environment. In our country, although the functionalization is mostly at the scale of a single building, there are important examples associated with the building and its environment. The railway and Sümerbank weaving factory, which were among the important economic breakthroughs of both the Ottoman and the Republican periods in the Ereğli district of Konya, remained both inactive and idle in the city center due to the changing and developing technology and needs. If these structures were taken under protection in the process, they are still idle and disconnected from the life of the city today. A survey was conducted within the scope of participatory planning in order to measure the place of the industrial heritage buildings in Ereğli in the memory of the Ereğli community, to measure their belonging to the buildings, and to reach results on how they would like to see this area. In addition, what the new function of this area should be with a participatory approach and the perspective of the people of Eğli in the planning/delivery process in these areas were revealed. As a result of the researches on the industrial structures in Ereğli, it has been revealed in the survey findings that these areas have an important place in the urban memory of the people of Ereğli. In addition, according to the findings; It was supported by the results of the survey that these structures should be protected and that he wanted to be a participant in the planning and project design process to be carried out in this area. Within the scope of on-site investigations and survey work, it is essential to protect these structures, which are important for Ereğli, and it has been concluded that public participation is required for the new functions to be given to these structures. Ensuring the participation of the public in the protection of these structures, which will both be protected and contribute to the image of the city by integrating them into the current life of the city, will cause an increase in their belonging to this area. These structures, which do not make sense in the eyes of the public as a result of the functions given without participation, will face the danger of being idle again.