Tekke yapılarının Konya'daki örnekler üzerinden mimari incelemesi

Abstract

Tekkeler, cami ve medrese yapıları gibi İslamiyet'le birlikte ortaya çıkmıştır. İslamiyet'in hâkim olduğu topraklarda en yaygın mimari eserler olan cami ve medreselerin esas amaçları ibadet, sosyal dayanışma ve eğitimdir. Tekkeler özgün bir mimari anlayışla bu esasları birleştirmek için kurulmuş yapılardır. Anadolu coğrafyası, medeniyetin ve farklı kültürlerin beşiği olması sayesinde tekke yapılarının tipolojileri konusunda oldukça zengindir. Anadolu'nun merkezi şehirlerinden biri olan Konya'da, özellikle Anadolu Selçuklu Devletine başkentlik yapması sebebiyle çok sayıda tekke yapısı bulunmaktadır. Ayrıca Karamanoğlu Beyliği ile Osmanlı Devleti döneminde inşa edilen tekkeler de yoğun olarak karşımıza çıkmaktadır. Tez çalışmasında, tekke yapıları bütün unsurları ile ele alınarak incelenmiştir. Anadolu Selçuklu ve Osmanlı döneminde inşa edilen tekkelerin tipolojileri anlatılmış ve bu tipolojilerden yola çıkarak Konya ilinin merkezinde yer alan tekkelerde görülen 7 temel tipoloji tespit edilmiştir. Belirlenen sınıflandırma kapsamında her tipoloji için mimari programı, planı ve özellikleri net okunabilen 7 adet tekke yapısı seçilmiştir. Tipolojiler üzerinden tekke yapılarının tespiti ve belgelenmesi amaçlanmıştır. Tez çalışması bu kapsamda 6 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde tezin tanımı, amacı, materyal ve yöntemi anlatılarak başvurulan temel kaynaklar incelenmiştir. İkinci bölümde tekke yapılarının isimlendirmesinde ortaya çıkan karışıklıkları çözmek amacıyla tekke, zaviye, hankah, âsitâne terimlerinin hangi yapıları ifade ettiği anlatılmıştır. Üçüncü bölümde tekkelerin mimari özellikleri ve dönem içerisindeki gelişimleri incelenerek, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı döneminde ortaya çıkan tekke tipolojileri belirlenmiştir. Dördüncü bölümde Konya'da yer alan, günümüze ulaşmış tekke yapıları belirlenen mimari tipoloji çerçevesinde incelenmiştir. Beşinci bölümde incelenen tekkelerin plan, cephe, malzeme ve süsleme özellikleri açısından değerlendirilmesi yapılmıştır. Altıncı bölümde tez çalışmasında ulaşılan sonuçlar anlatılmıştır.

Dervish lodges, like mosques and madrasas, emerged with Islam. The main purposes of mosques and madrasas, which are the most common architectural structures in the lands dominated by Islam, are worship, social solidarity and education. Dervish lodges are structures established to combine these principles with a unique architectural understanding. Anatolian geography is very rich in typologies of dervish lodge structures, as it is the cradle of civilization and different cultures. In Konya, one of the central cities of Anatolia, there are many dervish lodges, especially since it was the capital of the Anatolian Seljuk State. In addition, the dervish lodges built during the Karamanoğlu Principality and the Ottoman Empire are also encountered intensively. In the thesis study, dervish lodges structures were examined with all their elements. The typologies of the dervish lodges built in the Anatolian Seljuk and Ottoman periods are explained. 7 basic typologies seen in the lodges located in the center of Konya province have been determined based on these typologies. Within the scope of the determined classification, 7 lodge structures, whose architectural program, plan and features can be clearly read, were selected for each typology. It is aimed to determine and document the structures of dervish lodges through typologies. In this context, the thesis consists of 6 chapters. In the first part of the study, the definition, aim and method of the subject are explained and the main sources referenced were examined. In the second chapter, in order to resolve the confusions that arise in the naming of the dervish lodge structures, it is explained which structures the terms dervish lodge, zawiyah, khanqah, asitane refer to. In the third chapter, the architectural features of the dervish lodges and their development in the period were examined, and the typologies of the dervish lodges that emerged in the Anatolian Seljuk and Ottoman periods were determined. In the fourth chapter, the surviving dervish lodge structures in Konya were examined within the framework of the determined architectural typology. In the fifth chapter, the dervish lodges were evaluated in terms of plan, facade, material and ornamental features. In the sixth chapter, the conclusion obtained in the thesis study are explained.