Kültürel mirasın korunması ve sürdürülebilirliğine yönelik dijital kentsel bellek aktarım modeli

Abstract

Kültürel miras, bir toplumun sahip olduğu geçmiş birikimini günümüze ve geleceğe taşıyarak toplumların varlıklarını sürdürmesini sağlamaktadır. Kültürel miras varlıkları toplumların belleklerinin oluşmasını sağlarken aynı zamanda bu belleklerin taşıyıcısı görevini de üstlenmektedir. Bu çalışmada geçmiş bellek birikimini yansıtan ve taşıyan kültürel miras öğelerini koruyamayan ve geleceğe aktaramayan yerleşimlerin varlığı problemi ele alınmaktadır. Kültürel miras varlıklarının kentsel bellek değerleri bilgi çağına uygun dijital ortamda herkesin erişebildiği ve içeriğini anlayabildiği bilimsel bir model ile aktarılıp değerlendirildiği takdirde, toplumda koruma bilinci (farkındalık) sürdürülebilinir hipotezi ile probleme çözüm aranmaktadır. Bu tez çalışmasında kentsel bellek aktarımı yoluyla kültürel miras varlıklarını zaman ve mekandan bağımsız bir şekilde dijital ortamda topluma sunan, toplumdan aldığı verilerle aktarımın başarısını değerlendiren ve sürdürülebilir bir koruma ve yaşatma için yorumlayan Dijital Kültürel Miras Bellek Modeli (DKMBM) geliştirilmiştir. Çalışmada kültürel miras varlıklarının kentsel bellek aktarımları mimari koruma odaklı insan ve mekan bileşenleriyle sözlü bellek aktarımı, yazılı ve mimari (görsel) bellek aktarımı, dijital bellek aktarımı aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. DKMBM'nin uygulanabilirliğinin sınanması modelin kavramsal çerçevesinin oluşturulması (bilgilendirme, katılım, soru sorma, oyun), uygulama ve değerlendirme aşamalarından meydana gelmektedir. Modelin tüm aşamalarında dijital ortamın (yasayasat.com) tasarımı, veri girişi, verilerin sayısallaştırılması ve içerik yönetiminde mimar ve bilgisayar mühendisleri eş zamanlı çalışmaktadır. Bilgilendirme bölümünde koruma ve yaşatma amaçlı bilimsel çalışmalara (tüzük, bildiri, mevzuat) dayalı oluşturulan ölçütlerle miras niteliğindeki bellek yapılarının sunumu yapılmaktadır. Katılım bölümünde mimari bellek mekanlarının geçmiş ve günümüz kullanım değerlerini öğrenen kullanıcının sentez yaparak "gelecekte bu yapılar yaşama nasıl dair olmalı?" sorusuna yorumu alınmaktadır. Soru sorma bölümünde kullanıcıya aktarımda ne kadar başarılı olunduğunun değerlendirilmesi yapılmaktadır. Oyun bölümünde de kullanıcının güdülenerek kentsel bellek değerlerini yansıtan mimari bellek mekanlarıyla tekrar karşılaşması sağlanmaktadır. Kentsel bellek değerlerini aktaramayan özgün kültürel miras varlıklarına sahip, ortak nüfus mübadelesi geçmişine sahip Niğde İli'nden üç yerleşim (Yeşilburç Köyü, Hançerli Köyü, Uluağaç Köyü) örneklem olarak seçilmiştir. DKMBM'ne uygun kültürel miras öğelerinin sözlü, yazılı ve mimari bellek değerlerinin dijitalleştirilmesi için örneklem yerleşimlerdeki insanların ve mekanların belleklerine yönelik alan çalışması yürütülmüştür. Alan çalışmasında mimari koruma disiplinine uygun şekilde yerleşimlerdeki bellek mekanlarının belgeleme çalışmaları ile birlikte yerleşimlerdeki yaşayanlarla sözlü görüşmeler yapılmıştır. Kültürel miras varlıklarının sözlü, yazılı, mimari bellek değerlerinin sunumu ve yorumunu sağlayan dijital içerikler modele uygun tasarlanan dijital ortamın oluşturulan veri tabanına yüklenmiştir. DKMBM'nin uygulanabilirliği tasarlanan dijital ortamı web aracılığıyla altı aylık süreçte farklı yaş ve eğitim aralıklarından 452 kullanıcının deneyimlemesi ile sağlanan verilerle sınanmıştır. Kullanıcıdan DKMBM'nin katılım ve soru sorma bölümlerinden alınan verilerin sayısallaştırılmış değerleri belirlenen hedefler ve öngörülere göre yorumlanmıştır. Kullanıcıların çalışmada sunulan kültürel miras varlığı bellek yapılarına önerilen işlevler arasından yaptığı seçimler aracılığıyla korumada kullanıcı katılımı sağlanmış, korumaya yönelik planlama için veriler elde edilmiştir. DKMBM ile uygulama sonrası dijital ortamda kültürel miras varlıklarının geniş bir kitleye yer ve zamana bağlı kalmaksızın belirlenen hedeflere uygun aktarıldığı görülmektedir. Modelin uygulaması sonucunda örneklem yerleşimlerdeki kültürel miras varlıklarına dair koruma farkındalığının kazandırıldığı kullanıcıların soru sorma bölümündeki başarı durumlarıyla ispatlanmıştır. Uygulama sürecinde modelin kullanıcı katılımlı koruma amaçlı turizm ve eğitim alanlarında da kullanılabilirliği ortaya konulmuştur.

Cultural heritage enables societies to continue their existence by carrying the past accumulation of society to the present and future. While cultural heritage assets provide the formation of social memories, they are also assumed to be the carrier of this memory. In this study, the problem of the existence of settlements that cannot preserve and transfer cultural heritage elements that reflect and carry the accumulation of memory to the future is addressed. If the urban memory values of cultural heritage assets are transferred and evaluated with a scientific model that everyone can access and understand in a digital environment suitable for the information age, a solution to the problem is sought with the hypothesis that awareness of protection in the society can be sustained. In this thesis, the Digital Cultural Heritage Memory Model (DCHMM) has been developed, which presents cultural heritage assets to the society in a digital environment independent of time and place through urban memory transfer, evaluates the success of the transfer with the data received from the society, and interprets it for sustainable conservation and survival. In the study, urban memory transfers of cultural heritage assets are carried out through verbal memory transfer, written and architectural (visual) memory transfer, and digital memory transfer with architectural preservation-oriented human and spatial components. Testing the applicability of DCHMM is carried out with the establishment of the conceptual framework of the model (informing, participation, asking questions, games), application, and evaluation stages. In all stages of the model, architects and computer engineers worked simultaneously in the design of the digital environment (yasayasat.com), data entry, digitization of data, and content management. In the information section, the presentation of heritage memory structures with criteria created based on scientific studies (statutes, declarations, legislation) aimed at preservation and survival are made. In the participation section, the user who learns the past and present usage values of the architectural memory spaces is asked to summarize their thoughts on how these structures should be brought to life in the future. In the asking question section, the user is evaluated to see how successful the transfer was. In the game section, the user is motivated to encounter architectural memory spaces that reflect urban memory values. Three settlements (Yeşilburç Village, Hançerli Village, Uluağaç Village) from Niğde Province, which have unique cultural heritage assets that cannot transmit urban memory values and have a common population exchange history, were selected as samples. In order to digitize the verbal, written, and architectural memory values of cultural heritage assets suitable for DCHMM, a field study was conducted on the memory of people and places in the sample settlements. In the field study, oral interviews were made with the inhabitants of the settlements along with the documentation of the memory spaces in the settlements under the architectural conservation discipline. Digital contents that provide the presentation and interpretation of the cultural heritage assets' verbal, written, and architectural memory values are loaded into the database created in the digital environment designed following the model. The applicability of DCHMM was tested in the designed digital environment via the web with the data provided by the experience of 452 users from different ages and education ranges in six months. The digitized values of the data taken from the user from DCHMM 's participation and asking questions sections were interpreted according to the determined goals and predictions. User participation in conservating the cultural heritage assets presented in the study by the users among the functions suggested to memory structures was ensured, and data were obtained for conservation planning. After DCHMM implementation, it is seen that the cultural heritage assets are transferred to a wide audience in accordance with the determined targets, regardless of place and time. As a result of the application of the model, it has been proved by the success status of the users in the asking question section that the awareness of the protection of the cultural heritage assets in the sample settlements has been gained. In the implementation process, the usability of the model in the fields of tourism and education with user participation has been revealed.