Konya-karapınar Bölgesinde Gölsel Çökellerin Özellikleri ve İçerisinde Oluşan Obrukların Oluşum Nedenleri

Abstract

Yaklaşık 42 bin km2 den oluşan Konya Kapalı Havzası içerisinde yer alan Karapınar Bölgesi (Sultaniye Havzası), batıda Seyithacı Fay Zonu, doğuda ise Nasuhpınarı Fay Zonu ile sınırlandırılmıştır. Konya bölgesinde 12.000 yıl önce kurak iklim rejimi başlamış ve son 6.000 yıl içinde ise sulak alanlar neredeyse tümüyle kurumuştur. Bölgede kalan son sulak alanlar ise 50 yıl içerisinde tamamen kurumuştur. Özellikle Karapınar bölgesinde hem kuraklık hem de yoğun tarımsal sulama nedeni ile yeraltı su tablası son 20 yıl içerisinde yaklaşık 40 metre düşüş göstermiştir. Karapınar Sultaniye havzasını kontrol eden her iki fayın yükselen bloklarında kireçtaşı-marn-çamurtaşıkumtaşı ardalanmasından oluşan Geç Miyosen-Erken Pliyosen yaşlı İnsuyu Formasyonu ve bu formasyonu kesen genç volkanikler yer almaktadır. Sultaniye havzası içerisinde İnsuyu Formasyonu’nun üzerinde uyumsuzlukla Kuvaterner yaşlı çamurtaşı-marn-kumtaşı ve jips ara katkılarından oluşan Hotamış Formasyonu bulunmaktadır. Karapınar bölgesindeki obruklar, İnsuyu Formasyonu içerisinde gelişen karstik boşlukların çökmesi sonucu oluşmuşlardır. Obruklar genelde 5-50 metre çapa ve 2-55 metre derinliğe sahiptir. Oluşan obruklar genellikle dairesel ve oval geometrilidir. Sultaniye Ovası’nın batısında yeralan Seyithacı Fay Zonu üzerinde görülen yüzlerce obruk, genellikle düşen blokların üzerinde meydana gelmiştir. Ovanın doğusundaki Nasuhpınarı Fay Zonu üzerinde de onlarca obruk izlenmektedir. Ovanın doğu kesimindeki obrukların çapı 2-20 metre arasında değişmekte olup derinlikleri ise 5 metreye ulaşabilmektedirler. Havza içerisinde ise obruklar genellikle havzanın kuzeyinde 2-30 metre çapında, 2-5 metre derinliğinde sarkma ve çökme şeklinde izlenmektedir. Karapınar bölgesinde yer alan Permo-Mesozoyik yaşlı denizel çökeller ve İnsuyu Formasyonu’na ait karbonatlı kayaçlar içerinde çok büyük iç karstlaşma bulunmaktadır. Karstlaşma binlerce yıldır paleotopografya, kırık hatları, yağışlar ve özellikle genç volkaniklerden gelen CO2 ve SO2 gazlarının yeraltı sularına karışması nedeni ile yeraltı sularının hafif asidik özellik kazanması sonucunda karbonatlı kayaçların çözünmesi ile meydana gelmiştir. Bölgedeki fay ve çatlak sistemlerinin çözünebilir kayaçlar içerisinde bu suların dolaşımını kolaylaştırması ve mevcut boşlukları tahrip etmesi nedeniyle bölgede fay kontrollü yüzlerce obruk meydana gelmiştir. Bölge gerek yapısal jeolojik gerekse hidrojeolojik bakımdan oldukça aktif olduğundan halen obruk oluşumları artarak devam etmektedir.

The Karapınar region (Sultaniye basin) located within the Konya Closed Basin, which consists of approximately 42.000 km2 , is bounded by the Seyithacı fault zone in the west and the Nasuhpınarı fault zone in the east. Arid climate regime started 12.000 years ago in Konya region and wetlands have almost completely dried up in the last 6.000 years. The last remaining wetlands in the region have completely dried up within 50 years. Particularly in the Karapınar region, the underground water table has decreased by approximately 40 meters in the last 20 years due to both drought and intensive agricultural irrigation. In the rising blocks of both faults controlling the Karapınar Sultaniye basin, there are the Late MioceneEarly Pliocene aged İnsuyu formation, which consists of limestone-marl-mudstone-sandstone alternation, and young volcanics that cut this formation. The Hotamış formation, consisting of Quaternary mudstonemarl-sandstone and gypsum intercalations, unconformably overlies the İnsuyu formation in the Sultaniye basin. The sinkholes in the Karapınar region were formed as a result of the collapse of karstic cavities developed within the İnsuyu formation. Sinkholes generally have a diameter of 5-50 meters and a depth of 2-55 meters. The formed sinkholes are generally circular and oval in shape. Hundreds of sinkholes seen on the Seyithacı fault zone, located in the west of the Sultaniye plain, generally occurred on falling blocks. Dozens of sinkholes are also observed on the Nasuhpınarı fault zone in the east of the plain. The diameter of the sinkholes in the eastern part of the plain varies between 2-20 meters and their depth can reach 5 meters. In the basin, the sinkholes are generally observed in the north of the basin as sagging and collapsing, with a diameter of 2-30 meters and a depth of 2-5 meters. There is a very large internal karstification in the carbonate rocks of the Permian-Mesozoic Marine deposits and İnsuyu formation in the Karapınar region. Karstification has occurred with the dissolution of carbonate rocks as a result of paleotopography, fault zone and the precipitation of thousands of years and the slightly acidic character of groundwater due to the mixing of CO2 and SO2 gases, especially from young volcanics, into the groundwater. Hundreds of fault-controlled sinkholes have occurred in the region because the active faults in the region facilitate the circulation of these waters in the soluble rocks and destroy the existing voids. As the region is very active in terms of both structural geology and hydrogeology, sinkhole formations continue to increase.