Arslanhane (Ahi Şerafettin) Cami Süslemelerin Biçim Grameri Metodu ile Analizi

Abstract

Ahi Şerafettin (Arslanhane) Cami, Ahi teşkilatından Ahi Hüsameddin ve kardeşi Ahi Hasaneddin tarafından, ağırlıklı görüşe göre 689 H. 0289-1290) tarihinde yaptırılmıştır. Anadolu Selçuklu devrinin ahşap direkli ve ahşap tavanlı camilerinden olan yapının minberindeki kitabeden ahşap ustasının Ebubekir oğlu Mehmed olduğu anlaşılmaktadır. Cami, Ankara civarındaki Roma ve Bizans dönemi yapılarından sağlanan devşirme taşlarla yapılmış, dikdörtgen planlı bir harim katı ile bir mahfil katından oluşmaktadır. Yapı, kıble yönünde dört ahşap direk sırasıyla beş sahna bölünmüştür. Dış cephe kurgusu itibariyle daha sade olmasına karşın iç mekân süslemeleri ince ve göz alıcıdır. Ahşap işçiliğinin en güzel örneklerinden biri olan minberi, çantı tekniği ile yapılmış tavanı ve alçı işçiliğiyle çininin muazzam birleşmesinden oluşan mihrabıyla mimari bir zarafetin simgesidir. Caminin ahşap minberi de mihrabı kadar değerli ve fevkalade güzelliktedir. İçlerindeki çokgen, yıldız ve baklava dilimleriyle bunların ortasında rumi dolgular ahşap minberin kabartmalı desenlerini oluşturmaktadır. Bu çalışmada Arslanhane (Ahi Şerafeddin) Caminin mihrab motiflerinin biçim dili incelenerek, bulgulanacak örüntülerle, gelecekte yapılacak çalışmalara altlık oluşturması amaçlanmıştır. Metot: Bu çalışmada, Anadolu Selçuklu dönemi camilerinde kullanılan İslami motifler ile benzer özellik gösteren Arslanhane (Ahi Şerafettin) Cami'nin mihrabında kullanılan motiflerin analizi biçim grameri metodu ile analiz edilmiştir. İlk olarak Stinyve Gips tarafından 19701i yıllarda tasarım dillerini çözümlemek ve aynı tarzda yeni tasarımlar oluşturmak amacıyla sunulmuş algoritmik tasarım metodudur. Biçim grameri, herhangi bir dili oluşturan gramer kurallarına benzer biçimde, mekânsal ilişkilere ya da bir bezeme örüntüsündeki geometrik desenlere yönelik kurallar setlerinden oluşmaktadır. Biçim gramerleri çalışmaları genel olarak üç başlıkta gerçekleştirilir. Bunlardan birincisi ve en çok kullanılanı analiz çalışmalarıdır. Bu bildiride analiz yöntemiyle Arslanhane (Ahi Şerafeddin) Caminin mihrab motiflerinin biçim dili incelenmiştir. Bu anlamda döneme ait geometrik düzen anlayışından bahsedilerek sonrasında mihrabın dört bölümü analiz edilmiştir. Bulgular ve Sonuç: Analizler sonucu caminin mihrabında görülen bezemeler için kural ve kural setleri ortaya konulmuştur. Böylece özelde Arslanhane (Ahi Şerafettin) Cami üzerinden Anadolu Selçuklu ahşap direkli camilerindeki geometrik örüntü örneklerinin hem matematiksel altyapısı hakkında bir öngörü sunulmuş, hem de bu örüntülerle biçim bakımından özdeşlikler taşıyan sonsuz sayıda çeşitli örüntüler oluşturulabileceği bir taban oluşturulmuştur. Genelde ise Anadolu Selçuklu süsleme geleneğinde kullanılan parametrik unsurlara bir katkı konulmuştur.