Tarihsel Süreç İçinde Nehir Kıyısı Yerleşimlerinin Değişimi: Amasya Örneği

Abstract

Eski çağlardan günümüze kentlerin kurulmasında ve gelişmesinde nehir kıyıları önemli rol oynamıştır. İçme suyunun bulunması, ulaşıma olanak vermesi, tarımsal faaliyetler için sulama imkanı, hayvancılık için içme suyu ve yiyecek kaynağı sağlaması gibi çok sayıda etken su kıyısının ve çevresinin yerleşim alanları olarak seçilmesine neden olmuştur. Fakat deprem, sel, yangın gibi doğal afetler kentlerin kıyı alanlarındaki dokusunun kaybedilmesine yol açmıştır. Kentlerin doku ve kimliklerinin değişmesinin en önemli nedenlerinden bir diğeri ise 19. yüzyılda sanayinin gelişmesi ile kentlerde sanayi alanlarının iş imkanı sağlaması, teknolojinin gelişmesi, alt ve üst yapı için yeni malzeme ve tekniklerin kullanılmasına imkan tanımıştır. Bu gelişmeler sonucunda kentlerde nüfusun hızla artmasıyla kentlerde yeni yerleşim alanlarına ihtiyaç olmuştur. Kentin hızla gelişmesiyle nehir kıyısında yer alan tarihi çekirdekten uzaklaşılmıştır. Günümüzde ise nehir kıyılarının rekreasyon alanı olarak kullanılması yeniden gündeme gelmiştir. Bu bağlamda Yeşilırmak Nehri’nin kıyısına kurulmuş olan Amasya kenti örneklem alan olarak seçilmiştir. Çalışma ile Amasya kentinin nehir kıyısı yerleşim morfolojisinin değişimi ve bu değişime etki eden faktörlerin incelenmesi amaçlanmıştır. Kentin morfolojik değişiminin sayısal değerler ile ortaya konması için çalışma kapsamında Space Syntax yöntemi kullanılmıştır. Sanayi öncesi ve sonrası kıyı yerleşiminin karşılaştırmalı olarak ortaya konulabilmesi amacıyla 19. ve 21. yüzyıla ait halihazır haritalar üzerinden aks haritaları oluşturulmuştur. Elde edilen haritalar DepthmapX 7.0 programı kullanılarak tarihi çekirdek ve kent genelinde bağlılık (connectivity), bütünleşme (global integration), sayısal okunabilirlik (intelligibility) ve sinerji (synergy) parametrelerine göre analiz edilmiştir. Analizler sonucunda elde edilen bulgulara göre Amasya’nın 21. yy. yerleşimi 19. yy.’a göre kıyaslandığında; kentin global bütünleşme değeri azalırken, bağlılık, sayısal okunabilirlik ve sinerji değerlerinin arttığı tespit edilmiştir. Sonuç olarak Amasya’nın 19. ve 21. yüzyıl bağlılık ve bütünleşme haritaları üzerinden yorumlar yapılarak, çalışma alanına yönelik öneriler getirilmiştir.

River front have been important in the establishment and development of cities since ancient times. Many factors such as the availability of drinking water, the possibility of transportation, the possibility of irrigation for agricultural activities, the provision of drinking water and food for livestock have enabled the waterfront and its surroundings to be selected as residential areas. However, natural disasters such as earthquakes, floods and fires caused the loss of the fabric of the coastal areas of cities. Another of the most important reasons for the change in the fabric and identity of the cities is that the development of industry in the 19th century enabled the industrial areas to provide job opportunities in the cities, the development of technology, and the use of new materials and techniques for infrastructure and superstructure. As a result of these developments, with the rapid increase of the population in the cities, new residential areas were needed in the cities. With the rapid development of the city, the historical core on the riverside has been removed. Today, the use of river front as recreation areas has come to the fore again. In this context, the city of Amasya, which was established on the banks of the Yeşilırmak River, was chosen as case study. The aim of this study is to examine the change in the river front settlement morphology of Amasya city and the factors affecting this change. Space Syntax method was used within the scope of the study to reveal the morphological change of the city with quantitative values. Axial maps were created based on existing 19th and 21st century maps in order to comparatively reveal the pre and post-industrial coastal settlements. The maps obtained were analyzed according to historical core and city connectivity, global integration, intelligibility, and synergy parameters using the DepthmapX 7.0 program. According to the findings obtained because of the analysis, the 21st century of Amasya. According to the results obtained because of the analysis, it was determined that while the global integration value of the city decreased compared to the 21st century settlement of Amasya compared to the 19th century, the values of commitment, intelligibility and synergy increased. As a result, comments were made on the 19th and 21st century connectivity and integration maps of Amasya and suggestions were made for the field of study.