Geological and Mineralogical Features of the Gedebey (Batı Azerbaycan) Gold Copper Deposits

Abstract

Önemli petrol ve doğal gaz yataklarına sahip olan Azerbaycan’da aynı zamanda ekonomik altın, demir, bakır ve civa gibi pek çok metalik maden yatağı da yer almaktadır. Bu çalışmada Gence’nin (Batı Azerbaycan) 50 km batısındaki Şahdağ Sıradağları’nın kuzeybatı yamacında ve Gedebey’in kuzeybatısında bulunana en önemli altın bakır yataklarından biri olan Gedebey (Batı Azerbaycan) altın-bakır yatağının jeolojik, mineralojik ve petrografik özelliklerinin açıklanması amaçlanmıştır. Gedebey altın-bakır yatağı, Pakistan'dan, İran, Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye'ye kadar uzanan, dünyanın önemli altın ve bakır provenslerinden biri olan Tetis Tektonik Kuşağı'nın Küçük Kafkaslar bölgesinde yer almaktadır. Bakır işlemeciliğinin antik alanlarından biri olarak bilinen Küçük Kafkasya'nın Azerbeycan bölümünde başta Gedebey olmak üzere Alaverdi, Şamlık, Mishana, Zengezur ve Şenerdere bölgeleri gibi sayısız antik bakır madenlerinde bakır cevherlerinin yeniden işleme faaliyetleri sürdürülmektedir. Gedebey’de madencilik faaliyetleri 2000 yıl kadar önce başlamış ve zengin bakır zuhurları ilk yerleşimcilerden sonra dönem dönem el değiştirerek Osmanlı, İran ve Azerbaycan Hanlıkları tarafından işletilmiştir. Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra (1991) Gedebey altın - bakır yatağının işletmesi AİMC (Azerbaycan Uluslararası Maden Şirketi) şirketine geçmiş ve AİMC’nin yaptığı çalışmalardan sonra üretim başlamış yıllık ortalama 60.000 ons altın üretimi gerçekleştirmiştir. Bölgede yapılan çalışmalara göre % 0.36 Cu, 1.44 g/t Au ve 13.95 g/t Ag değerine sahip 19.2 milyon tonluk başka bir rezerv belirlenmiştir. Bölgede değişik yaş ve bileşimli magmatik kayaçlar ve kırılmalarla karmaşıklaşmış Orta ve Üst Jura tortulları yer almaktadır. Bölgedeki en yaygın kayaçlar Orta Jura (Dogger) yaşlı kayaçlar olup az oranda Geç Jura (Malm) yaşlı kayaçları da vardır. Gedebey maden yatağının çevresi ve özellikle Şemkir antiklinalinin tektonik yapısı nedeniyle çok karmaşık olup bölgede gerçekleşen magmatik faaliyetler de Bajosiyen, Batoniyen ve Geç Jura olmak üzere üç aşamada gerçekleşmiştir. Gedebey’de eski bir volkanojenik masif sülfid (VMS) yatağı ve daha genç bir porfir stoğu olmak üzere iki farklı tipte mineralizasyon vardır. Başlıca cevher mineralleri kalkopirit, sfalerit, kovellin, kalkozin, galenit, arsenopirit ve yaygın piritlerdir. Başlıca gang mineralleri ise feldispat, muskovit ve andalusit ile birlikte az miktarda barit ve demir hidroksitlerdir. Altın ve gümüş ise nabit Au ve Ag, elektrum, petzit (Ag3AuTe2) ve akantit gibi sülfidli cevher ve götit içindeki kriptokristalen altın olmak üzere iki ana formda bulunmaktadır. Sülfidli cevher içinde en yüksek Au konsantrasyonları arsenopirit (40 ppm) ve kovellindedir (9 ppm).