Tatvan Kentinin Tarihsel Süreçte Morfolojik Değişimi

Abstract

Tarihsel süreçte kentlerin yapısı, belirli olay ve durumlara bağlı olarak değişimler göstermektedir. Ayrıca, kentin değişiminde rol oynayan fiziksel, toplumsal, kültürel, ekonomik ve politik faktörlerin, kente farklı dönemlerde farklı ağırlıklarda etki ettiği de bilinmektedir. Buna bağlı olarak, tarihi ve kültürel derinliğe sahip Tatvan kentinin yapısal değişimi, morfolojik bakış açısıyla incelenmiş ve sonuç olarak tarihsel süreç içerisinde, kentin değişimine neden olan kırılma noktaları belirlenmiştir. Belirlenen kırılma noktalarına paralel, kentin bazı bölgelerinde farklı formlarda oluşumlar gözlemlenmiştir. Tatvan kentinin analizinde yöntem olarak; tarihsel süreç içerisindeki değişimi, imar planları, görseller, yazılı kaynaklar ve hava fotoğrafların yararlanarak sayısal analiz yöntemi kullanılmıştır. Bu doğrultuda öncelikle, kent genelinde tarihsel süreçte kırılma noktaları oluşturacak olaylar, durumlar belirlenmiş ve haritalandırılmıştır. Daha sonra kırılma noktaları, yıllar içindeki nüfus yoğunluk değişimleri ile birlikte değerlendirmiş; nüfusun yer seçimi, kentin formu ve yayılımı için bir yargıya varılmıştır. Tarihsel belgeler ve yapılan analizler etrafında, morfolojik değişimleri incelenmek üzere, yakın geçmişin zamansal izlerini taşıyan dört örneklem alan belirlenmiştir. Seçilen alanlardan dönemin yapısını yansıtan 1983/Dumlupınar Mahallesi, 2000/Bahçelievler Mahallesi, 2010/Cumhuriyet Mahallesi ve 2017/Tuğ Mahallesinin mekânsal değişimi, dönemsel analizleri karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, Tatvan kentinin farklı kentsel dokuları barındırmasının, kırılma noktalarıyla olan bağlantısına ulaşılmıştır. Örneklem alan olarak seçilen 1983 dönemini yansıtan Dumlupınar Mahallesinin formunun oluşumunda topografyanın ve yerleşim dokusunun organik oluşunu doğrudan etkili olduğu görülmüştür. 2000 dönemini yansıtan Bahçelievler Mahallesinin formunun oluşumunda en temel etken ise demiryolunun sınırlayıcı etkisidir. 2010 yılı için belirlenen Cumhuriyet Mahallesinin yapısının oluşumunda nüfusun, kentin ilk yerleşim alanlarından, bu mahalledeki yeni gelişme bölgelerine kayması etkili olurken, tek katlı yapılar yerine çok katlı yapıların tercih edildiği de izlenmiştir. Kentin ilk yerleşim yerlerinden biri olan ve 2017 yılı için belirlenen Tuğ Mahallesi, merkez mahalle olması özelliğinden dolayı sürekli nüfus çekmektedir. İlk yerleşim formunu korusa da değişim özellikle parsel- konut ilişkisinde çok net okunmaktadır. Çalışma alanı olarak seçilen Tatvan, bulunduğu konum itibariyle bir kavşak noktası ve ticaret kentidir. Nüfusu bağlı bulunduğu Bitlis il merkezinden fazla olmakla birlikte, devamlı artmaktadır. Tarihsel süreç içinde de hızlı gelişmesi, kentsel dokusunda, nüfus yoğunluğunda ve bina- parsel ilişkisinde bulunan farklılaşmaları tetiklemiştir. Dolayısıyla çalışma sonucunda, belirlenen dönemlerdeki kırılma noktaları incelendiğinde, mekânsal değişimlerde etkili olduğu net olarak görülmüştür. Ayrıca, liman kenti oluşu ve demiryolu bağlantısının bulunması, kentin gelecek dönemleri için de gelişim ve değişimin önünü sürekli açık tutmaktadır.